مینی مالیسم یکی از مظاهر مدرنیسم در جهان است که در ادبیات داستانی و شعر نفوذ کرد و حوزه هایی از ادبیات را به خود اختصاص داد. از جمله در ادبیات ایران در دهه ی هفتاد سبب شکل گیری چندین ژانر، داستان مینی مال، شعر مینی مال، غزل مینی مال، واژانه و. . . شد. وجه مشترک این ژانرها مینی مال بودن درحد افراط است. چنانچه در دهه ی هشتاد با فراروی از غزل مینی مال، و ژانر واژانه، و هم افزایی این دو ژانری متفاوت از غزل با عنوان «غزل واژه» توسط هنگامه اهورا شکل گرفت که سبب ایجاد تحولات فرمی، ساختاری، محتوایی و زبانی شد. لذا می توان گفت غزل در دهه ی هشتاد نیز از تأثیر مدرنیسم در امان نماند. در این نوشتار پس از معرفی مینی مالیسم، غزل مینی مال و ژانر واژانه، به تفصیل تأثیر مینی مالیسم بر غزل را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدیم که «غزل واژه» از جمله محوری در غزل فراروی کرده است و نحو سالم و حتّی شکسته ی دستور زبان را شدیداً به حاشیه رانده است؛ هم چنین ساختار غزل تحت تأثیر نگرش کلمه-شهروندی که از مظاهر مدرنیسم است از شاه بیت محوری غزل کلاسیک و حتّی روایت در غزل (غزل-روایی) مدرن فراروی کرده و هر کلمه خود روایتی است که در نهایت کلان روایت غزل را سامان می دهد؛ نیز غزل از نوعی فرم ذهنی و منطق واژانه ای تبعیت می کند که در طول این نوشتار به تفصیل زبان، ساختار، زبان و محتوای این نوع غزل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تکرار واژه و جا به جایی آن در ساختار متن، یکی از عواملی است که موجب غرابت بخشیدن به زبان شعری یک شاعر می گردد. یکی از عوامل تشخص زبان شعری حسین منزوی نیز «تکرار واژه» در غزلیات اوست. «تکرار واژه» در غزلیات حسین منزوی افزون بر این که مربوط به شیوه بیان اوست و توجه خواننده را از محتوای گزاره ای پیام به خود پیام معطوف می گرداند، در عین حال برای تحت تاثیر قرار دادن ساختار معنایی غزلیات او نیز به کار گرفته شده است. بدین گونه که منزوی، در کنار تکرار واژه، عناصر ادبی و هنری دیگر نظیر تقابل، ایهام، تناسب معنوی و ... را هم به کار برده است. در این پژوهش، مقوله «تکرار واژه»، که منزوی برای برجسته نمودن زبان شعر خویش از این شگرد، بهره جسته، مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است.

توجه به شکل و فرم آثار ادبی و تحلیل رویکردهای شکل مبنا با توجه به نظریات ادبی با تکیه بر واژه یوسف (ع) در غزلیات حافظ و قرآن کریم محور اصلی مقاله است. نظر به این که نگاه فرمی و شکل مدار بر محور مزبور مسبوق به سابقه نیست و کار بکری است، لذا ضرورت دارد تا در این زمینه با تکیه بر حاصل نظریات شکل مبنا و فرمی، کار عملی و بومی صورت پذیرد. به همین منظور تبیین اصالتهای شکلی- فرمی غزل حافظ و قرآن کریم در این مقاله اهمیت داده شده است.در این نگاه اصالت واژگانی حافظ، تبیین عناصر سازنده غزل حافظ و قرآن کریم با تکیه بر واژه یوسف (ع)، میزان پیوند این عناصر، چگونگی پیوند این عناصر، گونه های تناسب و تعامل، اعم از زبانی، زیبایی و موسیقایی، دستوری و تبیین اشارات قرآنی در شعر حافظ به عنوان زیرساخت غزل حافظ و... اثبات شده است.

شکستن هنجارهای عادی و متعارف زبان، از جمله شگردهایی است که شاعر برای آفرینش شعر خود، از آن بهره میگیرد، این شگرد هنری، فراهنجاری نامیده میشود. در واقع، انحراف از هنجار، تنها زمانی منجر به فاصله گرفتن زبان شاعر، از فرایند خودکاری زبان او میگردد، که زنجیره کلامش را از هم نگسلد و انسجام و وحدت میان واژه ها را حفظ نماید. سیمین بهبهانی از غزلسرایان معاصری است که برای حیات بخشیدن به زنجیره کلام خود، در ساخت واژه ها و ترکیبات جدید، بگونه های متنوع، هنرنمایی کرده است که در این پژوهش، شیوه ابداع این واژه ها و ترکیبات، نشان داده شده است. بهبهانی با بهره جستن از فراهنجاری واژه ها، که یکی از انواع هنجارگریزیهاست، موجب غنای هر چه بیشتر زبانش گشته، که بی تردید توسل به چنین امکانات زبانی، تنها در سایه قدرت انکارنشدنی زبان فارسی از رهگذر ترکیب پذیری، میسر است.

در غزل امروز، به منظور آشنایی زدایی و ایجاد ظرفیت های زبانی، شگردهای مختلفی در قالب هنجارگریزی به کار گرفته می شود. این شگردها علاوه بر این که موجب ارتقای وجوه ادبی کلام می شود، به ویژگی سبکی این گونه بدل شده است. هدف مقالة حاضر آن است که بر اساس سبک شناسی لایه ای، هنجارگریزی های لایة نحوی غزل معاصر را بررسی و معرّفی کند. پرسش بنیادی مقاله این است که هنجارگریزی های حوزة نحو، بیشتر در چه قسمت هایی از زنجیرة کلام اتفاق می افتد و شاعران، چه شگردهایی را برای این منظور به کار می گیرند. در این راستا پس از آوردن مقدّمه ای مختصر دربارة سبک شناسی لایه ای و هنجارشکنی در نحو کلام، مصداق هایی از این کاربرد، آورده می شود و در پایان این نتیجه حاصل می شود که هنجارشکنی در غزل معاصر، هم در بخش صرف و هم در بخش نحو، کلام را تحت تأثیر خود قرار داده است. بیشترین موارد دیده شده، مربوط به هنجارشکنی های صرفی به ویژه در حوز ة مصدر و فعل، ساخت واژه ها و کاربرد صفات بدیع است و در این میان، محور هم نشینی کلام نیز از هنجارگریزی های لایة نحوی بی بهره نمانده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

منزوی از مبتکران اصلی غزل نو است که ضمن در نظر داشتن ارزش ها، قابلیت ها و ویژگی های برجسته و منحصر به فرد شعر کلاسیک، اشعار خود را به بسیاری از ظرافت ها، تکنیک ها و ویژگی های مطرح در شعر نو آراسته است.وی در سرودن غزل های خود از شگردها و نوآوری هایی بهره گرفته که سبب تمایز با غزل غزل سرایان سنتی و پیدایش شیوه ای تازه در غزل شده است. در این مقاله به بررسی نوآوری ها و ویژگی های خاص اشعار او پرداخته شده است.